سینما در اوایل قرن بیستم به افغانستان وارد شد اما به دلیل مخالفت‌های حاکمان سیاسی وقت، زمینه خوبی برای رشد آن فراهم نشد.
به گزارش آی فیلم2، فلم سازی در افغانستان در قرن بیستم نوسانات زیادی داشت و در دهه‌های ۴۰ تا ۶۰ خورشیدی اوج گرفت اما در حکومت‌های بعدی افول کرد.
در این دوره فلم های بسیار کمی با کیفیت بالا در افغانستان ساخته شد اما بعد از سقوط طالبان و آزاد شدن رسانه‌ها ، سینمای افغانستان دوباره آغاز به کار کرد.
داستان ورود نخستین پروژکتور سینما به افغانستان هنوز مشخص نیست؛ ولی بنابر روایاتی نخستین پروژکتور توسط وایسرای هند بریتانیایی به شاه حبیب‌الله در سال‌های ۱۹۱۴ یا ۱۹۱۵ هدیه داده شده‌بود؛ ولی اسناد رسمی نشان می‌دهد که شاه امان‌الله برای اولین بار پروژکتور سینمایی را با خودش از سفر اروپا در سال ۱۹۲۸ وارد افغانستان کرد.
در این سال اولین فلم در پغمان در میان عموم مردم برای نخستین بار به نمایش گذاشته شد. اولین سینمای افغانستان «سینما بهزاد» نام داشت. این سینما بین سال‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۱ کاملاً بسته شد و تا پاپان حکومت «نادرخان» بسته ماند.
در اوایل، فعالیت سینمای افغانستان فقط فلم های خبری از کار و فعالیت دولت را شامل می شد و اندکی هم فلم مستند ساخته می‌شد. می‌توان گفت در افغانستان همواره سوژه‌های فلم های سینمایی سیاسی و در هر دوره ابزار دست دولت بوده است.
بعد از به قدرت رسیدن ظاهر شاه در سال ۱۳۱۲ سینماها دوباره باز شده و بیشتر فلم های بدون صدای هندی را نمایش می‌دادند. سال بعد در ۱۹۴۶ اولین فلم ساخت افغانستان به نام «عشق و دوستی» با همکاری سینماگران هندوستان در لاهور ساخته شد که با اقبال زیاد تماشاگران همراه شد.
همزمان با آن در ریاست مستقل مطبوعات که بعدها وزارت اطلاعات و فرهنگ جایش را گرفت، اداره عکاسی و فلمبرداری ایجاد گردید و کارش تولید فلم های خبری و تهیه مستند گزارشی بود.
عدم موجودیت لابراتوار باعث می‌شد تا این فلم ها در امریکا چاپ شوند. استقبال بی نظیر از نمایش فلم داستانی مستند مانند «عقاب» به کارگردانی «فیض محمد خیرزاده» در سال ۱۹۶۴ انگیزه ای شد تا ظاهر شاه توجه بیشتری به سینما در افغانستان نشان دهد.
اوج شکوفایی سینمای افغانستان دهه‌های ۴۰ تا ۶۰ خورشیدی است که از حکومت محمدداوودخان شروع شد، در دوران حکومت جمهوری دموکراتیک افغانستان به اوج رسید و با سقوط حکومت محمدنجیب‌الله روبه زوال رفت.
اولین فلم سینمایی که توسط سازمان فلم افغانستان و با استفاده از هنرمندان افغانستانی ساخته شد، «همانند عقاب‌ها» نام داشت.
2 فلم دیگر با نام «آواهای روستا» و «روزهای دشوار» در همین دوران ساخته شد. همه این فلم ها به صورت سیاه و سفید بودند.
در اواخر دهه 60، سازمان فلم افغانستان اقدام به ساخت اولین فلم های رنگی تاریخ سینمای این کشور کرد که از آن جمله می‌توان «حماسه عشق»، «فرار»، «سرباز صبور»، «خاکستر»، «آخرین آرزو» و «پرنده مهاجر» اشاره کرد.
اگر چه به لحاظ تخنیکی هیچکدام از این فلم ها استاندارهای جهانی را نداشتند ولی به خوبی توانستند با مخاطبان افغانستانی خود ارتباط برقرار کنند گویی این فلم ها آیینه‌ای از زندگی خودشان بود.
در اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70 میلادی، شوروی سابق کمک‌هایی به دانشجویان افغانستانی علاقمند به تحصیل در رشته سینما ارائه داد از آموزش گرفته تا کمک هزینه تحقیقات فرهنگی هنری.
با آغاز دهه 90، بالا گرفتن جنگ‌های داخلی افغانستان و همچنین تسلط گروه طالبان بر این کشور، تعداد زیادی از افراد فعال در صنعت سینما به ایران و یا پاکستان گریختند و برخی از آنها فعالیت خود را به صورت محدود در قالب ساخت ویدئو‌هایی برای سازمان‌های غیردولتی ادامه دادند.
زمانی‌که در سال 1996، طالبان به طور کلی قدرت را در کابل به دست گرفت، بسیاری از سینماها تخریب و تعداد زیادی فلم در آتش سوختند.
این گروه تماشای تلویزیون و فلم را کاملا ممنوع کرد و در این میان سینماها را تعطیل و حتی در کنار سینماها، چایخانه‌ها و رستورانت های زیادی تخریب شدند.
از سال 2000 ، با نزدیک شدن به از هم پاشیده شدن حکومت طالبان، سینمای افغانستان به مرور از فضای سکوت و خفقان خارج می‌شد. «قندهار» اولین فلم تاریخ سینما درباره افغانستان بود که به جشنواره فلم کن راه یافت.
اولین فلم فارسی_پشتوی «صدیق برمک» با نام «اسامه» در سال 2003 توانست در جشنواره‌های زیادی چون کن و لندن جوایز بسیاری را از آن خود کند.
در سال 2006 افغانستان نیز به اتحادیه جشنواره‌های فلم های آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی پیوست.
فلم «راز زلیخا» در سال 2006 میلادی از اولین فلم های سینمایی بود که پس از سقوط طالبان ساخته شد. این فلم به کارگردانی «هوراس احمد شنسب»، به طور کلی در افغانستان ساخته شد.
«راز زلیخا» داستان خانواده یی است که ماه‌های پایانی حکومت طالبان، برای بقاء خود تلاش می‌کند. این فلم در جشنواره‌های بسیاری به نمایش درآمد و بسیار مورد توجه منتقدین و تماشاگران قرار گرفت.
پس از یک وقفه نسبتا طولانی در سال 2010، فلم «ایمان» ساخته شد که در سینماهای «ریدینگ استرالیا» به نمایش درآمد.
این اولین باری بود که فلم افغانستانی در یک سینمای خارجی نمایش داده می‌شد. این فلم یک سال بعد نیز در جشنواره فلم آسیای جنوبی در آسترالیا برنده دو جایزه سینمایی شد.
از سینمای فارسی افغانستان که بگذریم، سینمای پشتو در این کشور نیز طی سال‌های اخیر پیشرفت‌هایی کرده است، از زمان سقوط حکومت طالبان تاکنون چندین فلم به زبان پشتو در افغانستان ساخته شده است. چند فلم پشتو نیز تاکنون توسط فلمسازان خارجی ساخته شده که از جمله آنها می‌توان به فلم «صبح به خیر افغانستان» ساخته «کامیلا نیلسون» در سال 2003 میلادی اشاره کرد.
فلم های مستند هم از زمان حکومت طالبان در این کشور همواره ساخته می‌شد که از جمله آثار مستند فاخر این دوران، می‌توان به 2 مستند «16 روز در افغانستان» ساخته «میثاق کاظمی» و «کارت‌پستال‌هایی از تورا بورا» اشاره کرد.
مستند «16 روز در افغانستان» که با بودجه 100 هزار دالری به مدت 60 دقیقه ساخته شده در دسامبر سال 2008 به نمایش درآمد و با اقبال خوبی روبرو شد.
در سینمای افغانستان تعداد فلم های درجه 2 و 3 نسبت به دیگر فلم ها بیشتر است، بیشتر این فلم‌ها برای مخاطبان افغانستانی و به ندرت برای مخاطبان غیرافغان و یا جشنواره‌های بین‌المللی ساخته می‌شود.
فارس گزارش داد: علی‌رغم تمام پیشرفت‌هایی که از زمان سقوط حکومت طالبان به بعد در صنعت سینمای افغانستان به وجود آمد ولی سینمای این کشور همچنان از مشکلات اساسی رنج می‌برد.
گفتنی است بیش از 95 درصد از فلم های هندی بی‌کیفیتی که در سینماهای افغانستان نمایش داده می‌شوند، با موضوع عشق و جنگ و به زبان اصلی هستند.
ب م
