نگاهی به آیین «برفی کردن» در کشورهای فارسی زبان

به گزارش آی فیلم 2، رسم «برفی کردن» از جمله کهن‌ آیین های زمستانی در کشور ایران(نقاط سردسیر)، افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان می باشد. 

گفتنی است که «برفی کردن» در کشور فارسی زبان با اندک تفاوت اجرا می شود.

برف نو از ما و برفی از شما !

«کابل بی زر باشه، بی برف نی»، این اصطلاحی معروف بین مردم افغانستان می باشد و احتمالا خاطره برف جنگی ها و یخمالک زدن های کودکانه در کوچه پس کوچه های خاکی و سفیدپوش کابل هنوز هم در حافظه بسیاری به جا مانده است.

و اما آنهایی که چند سالی بیشتر عمر دارند حتما هنوز فراموش نکرده اند که در گذشته های نه چندان دور در افغانستان رسمی وجود داشت که بر مبنای آن با ریزش اولین برف زمستانی، اهالی و دوستان نزدیک یک منطقه یا مناطق همجوار سعی می کردند بخانه همدیگر "برفی" ببرند و این چنین طرف مقابل را مجبور کنند مهمانی بدهد.

در زمستان هرکسی سعی میكرد با فرستادن یک نامه حاوی شعر مربوط به برف، به یکی از دوستان و آشنایان خود "برفی" بفرستد:

برف می بارد مسلسل از هوابرف نو از ماو برفی از شما

در این میان فرستنده یا نامه رسان سعی می کند نامه را به گونه ای به طرف مقابل برساند که بتواند قبل از آگاهی وی از محتوای نامه، خود را از دسترس او دور کنند و به اصطلاح بدست او گرفتار نشوند. اگر گرفتار هم شود رويش را سياه ميكنند و مهمانی هم در كار نيست !

اگر گيرنده نامه چيزی نفهميد در چنین صورتی، مجبور است فرستنده و حامل نامه را همراه باشماری از دوستان آنان که در نامه تذکر داده شده مهمان کند.

شما را برفی کردم

در مناطق سرسیر ایران، فرد مقداری برف در کیسه‌ای می‌گذارد و در جیب خود پنهان می‌کند و به خانۀ فرد مورد نظرش می‌رود. مدتی می‌نشیند و در فرصتی مناسب کیسۀ برف را روی آتش کرسی خالی می‌کند و از خانه خارج می‌شود. پس از خروج از خانه می‌گوید: «شما را برفی کردم» و با سرعت دور می‌شود. اگر صاحب خانه نتوانست او را بگیرد، باید وی و خانواده‌اش را برای شام دعوت کند، اما اگر او را گرفت، صورتش را سیاه می‌کند و خانوادۀ آورندۀ برف مهمانی می‌دهد.

در ادامه، اگر صاحب خانه در لحظه‌ای که آورندۀ برف کیسۀ برف را خالی می‌کند، متوجه کارش شود، و بتواند او را بگیرد، نه فقط صورتش را با ذغال سیاه می‌کند، بلکه او را وارونه سوار الاغ می‌کند و به همراه ساز و دهل در آبادی می‌‌گرداند. گروهی هم به دنبال آنها راه می‌افتند و با این وضعیت او را به در خانه‌اش می‌رسانند. در آنجا شخص بازنده همۀ افراد حاضر را برای شام دعوت می‌کند.

در تاجیکستان و همچنین شهرهای تاجیک‌نشین ازبکستان مانند سمرقند، بخارا و اندیجان نیز رسم «برفی‌کردن» رایج است و به آن «برفی» می‌گویند. مراسم «برفی» در این مناطق به مناسبت بارش نخستین برف سال برگزار می‌شود. در این مناطق برای «برفی کردن» برف نمی‌فرستند، بلکه نامه‌ای می‌نویسند و به دست فرد چالاکی می‌دهند تا آن را به خانۀ شخص معینی ببرد؛ به این نامه «برفی» می‌گویند.

گفتنی است ذکر نام فرستندۀ «برفی» و گیرندۀ آن الزامی است. حامل‌ نامه به خانۀ فرد مورد نظر رفته و به بهانه‌ای وارد خانه می‌شود. پس از احوالپرسی و در وقت «چای‌خوری» فرصت را غنیمت یافته، با احتیاط نامه را زیر کورپَچه (تشکچه) یا «دسترخوان / دستارخوان» (سفره) می‌گذارد. پس از خداحافظی هنگامی که کمی از خانه دور می‌شود، اطلاع می‌دهد که «برفی» آورده و در فلان‌جا گذاشته است. پس از آن به سمت خانۀ خود می‌گریزد. اگر تا پیش از رسیدن به خانه، دستگیرش کنند، خانوادۀ او باید مهمانی بدهند، در غیر این صورت برندۀ بازی محسوب می‌شود و حریف مهمانی می‌دهد.

«تمهید سمرقندی» درباره برگزار کردن مراسم برفی از جانب زنان سمرقند شعری که زنان می‌خواندند را چنین نقل کرده است:
ریزه ریزه برف می بارد سفید
یک ضیافت از شما داریم امید
خانه ها را گرم ساخته از الو
دولمه ها و منتو و آش پلو
نان تفتان و مویز سایگی
گوشت کِکلیک پاره کرده خاصه گی
کلچه های کنجیدین و شیرمال 
نان و آلو و دلافروز و انار
حافظ خوشخوان و تنبور و دوتار
نای و غیژک، دوستان بی غبار

برفی شدن و قصه‏‌گویی‏‌های شیرین در شب‏‌های طولانی زمستان آیین‏‌هایی هستند که جای‏شان را عناصر مدرن گرفته اند و کم کم با مصروفیت‏‌های جدید به فراموشی سپرده خواهند شد. این در حالی است که بسیاری ازدولت‏‌ها در گوشه و کنار جهان در صدد احیا، بازسازی و نگهداری ارزش‏ها، باورها و فرهنگ‏‌های محلی و منحصر به فرد خود هستند و در این زمینه برنامه‏‌های جدی دارند تا هر چه بیشتر بتوانند آیین‏‌ها و رسم‏‌های کهن و بومی خود را در سطح گسترده، حفظ کنند!

در ادامه تصاویر از بارش برف در شهرهای مختلف ایران، تاجیکستان و افغانستان را تماشا می کنید.

در ویدیو فوق، بارش برف در شهر کابل را تماشا می کنید.

سمیه غفوری زاده