به گزارش آی فیلم 2، «تخت سلیمان» که در برخی منابع تاریخی به‌عنوان زادگاه «زرتشت» از آن نام برده شده، پنج دوره تاریخ و تمدن بشری را به خود دیده است. این مجموعه منحصربه‌فرد و خارق‌العاده که 3000 سال قدمت دارد و نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، از اماکن دیدنی ولایت «آذربایجان غربی» به شمار می‌آید و در شهر «تکاب» موقعیت دارد.
«تخت سلیمان»، بزرگ‌ترین مرکز آموزشی، مذهبی و نیایش گاه قبل از اسلام بوده و از آن به‌عنوان مهم‌ترین پایگاه دین زرتشت یاد می‌کنند. میراث جهانی تخت سلیمان شامل بخش‌های مختلفی مثل آتشکده «آذرگشنسب»، «ایوان خسرو»، «معبد آناهیتا»، «آتشگاه‌های کوچک» و... می‌شود.
تخت سلیمان که در نوشته‌های پهلوی به‌عنوان «شهر گنجک» نامیده می‌شود، در دره‌ای سرسبز قرار دارد و از جای های دیدنی «تکاب» به شمار می‌رود.
شهر باستانی «تخت سلیمان» محل سکونت اقوام ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و مغول بوده است که در تمامی این دوره‌ها در اوج شکوفایی و قدرت به سر می‌برد.
قدمت تخت سلیمان به سه هزار سال می‌رسد و آتش جاویدان آن برای هفت قرن، نشانه‌ای از عظمت و اقتدار حکومت ساسانی و آیین زرتشت محسوب می‌شد. در واقع این منطقه بزرگ‌ترین مرکز آموزش دینی و پرورش موبدان زرتشتی در عصر ساسانی بوده است. این مجموعه در 29 قوس (آذر) 1316در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و در سرطان (تیر) 1382 به ثبت جهانی رسید تا پس از «تخت جمشید»، «چغازنبیل» و «میدان نقش جهان»، چهارمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو باشد.
تخت سلیمان در کنار شگفتی‌های باستانی و طبیعی، یکی از نقاط روی کره زمین محسوب می‌شود که جریان انرژی زمین در آن به‌خوبی قابل درک است. گردشگران از سال 1384 در روز اوج فعالیت‌های انرژی زمین به این محل می‌آیند و در جهت عقربه‌های ساعت دور دریاچه آن می‌چرخند تا حس روحی و روانی حیرت‌انگیزی را تجربه کنند.
بناهایی که در مجموعه تخت سلیمان هستند، در دوره‌های مختلف تاریخی یعنی «اشکانی»، «ساسانی» و «ایلخانی» ساخته شده‌اند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به آتشکده و تالارهای دوره ساسانی اشاره کرد؛ هرچند که در کاوش‌های باستان‌شناسی، آثاری از دوره‌های هخامنشی و مادی نیز در این محل پیدا شده است.
آثار به‌دست‌آمده از تخت سلیمان، از سکونت 3000 ساله انسان‌ها در این مکان حکایت دارند. این آثار علاوه بر اینکه به دوره پارینه سنگی، عصر آهن یک، دو و سه تعلق دارند، شامل نشانه‌هایی از استقرار مردم در دوره «سکاها»، «ماناها»، «مادها»، «هخامنشیان» و «اشکانیان» در تخت سلیمان می‌شوند.
بقایای دهکده‌ای مسکونی در شمال غربی دریاچه، یکی از این موارد است که طبق پژوهش‌ها به دوره هخامنشی مربوط می‌شود.
گفته می‌شود فرمان ساخت تخت سلیمان و آتشکده آن توسط «بهرام گور»، از پادشاهان ساسانی داده شد؛ گرچه سایر شاهان ساسانی در رونق و توسعه آن دست داشتند. تا اینکه این محل در سال 624 میلادی در اثر حمله امپراتوری روم ویران شد. بعد از نابودی حكومت ساسانی و پذیرش دین اسلام در ایران، مجموعه عظیم تخت سلیمان دیگر رمق تجدیدحیات نیافت.
پس از اسلام، موبد موبدان این محوطه باستانی با سردار فاتح آذربایجان به توافق رسید که در ازای پرداخت مالیات، آتشکده را ویران نکند و از همین رو این آتشکده تا 400 سال بعد به حیات خود ادامه داد. در دوره «سلجوقیان»، زرتشتیان زیادی مجبور به مهاجرت شدند و آتش مقدس بهرام را به پارسیان هند بردند. در ادامه این ماجرا، مردم عادی برای اولین بار به این منطقه قدم گذاشتند و در آن به زندگی فصلی و شهرک‌نشینی پرداختند.
با روی کار آمدن «ایلخانان مغول»، از این محل برای پایتخت ییلاقی و تابستانه شاهان استفاده می‌شد که وجود بناهایی با قدمت 700 سال، گواه این موضوع هستند. در دوره حکمرانی مغول ها در قرن هفتم هجری، بناهای مختلفی نظیر ایوان شرقی، سالن شورا، ساختمان‌های هشت و 12 ضلعی به مجموعه تخت سلیمان اضافه شدند.
پس از سقوط حکومت ایلخانی، از تخت سلیمان به‌عنوان دهکده و بازارچه فصلی استفاده می‌شد و در دوره صفوی به سکونتگاه ییلاقی عشایر تبدیل شد.
در نهایت 250 سال پیش بود که تخت سلیمان برای همیشه خالی از سکنه شد و به‌تدریج داستان‌ها و افسانه‌های زیادی درباره آن شکل گرفت که طبق یکی از این باورها، این محل منتسب به سلیمان نبی (ع) بود و از همین رو کمتر مورد دستبرد قرار گرفت و بعدها از آن محافظت شد.
محوطه باستانی تخت سلیمان در سال 1819 میلادی توسط «سرروبرت كرپورتر» كشف شد و «سر هنری راولینسون» در بازدیدی که سال 1838 میلادی از آن داشت، توصیف دقیقی از این محل ارائه کرد.
عکاسی امریکایی به نام اشمیت در 1937 میلادی عکس‌هایی از تخت سلیمان گرفت و تصور می‌کرد که اینجا پادگانی نظامی باشد؛ منتها در ادامه متوجه ارزش تاریخی حصار آن می‌شود. سرانجام باستان‌شناسان نامداری همچون «فون دراستون»، «کلایس» و... در فاصله سال‌های 1337 تا 1357 با کاوش در تخت سلیمان به رازهای این میراث جهانی پی بردند.
پس از انقلاب اسلامی تا سال 1372 کاوشی در این مکان صورت نگرفت؛ تا اینکه در این سال عملیات مرمت آن از سر گرفته شد و در نهایت در سال 1382در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. در سال 1395 دانشگاه «درسدن» آلمان همکاری خود با ایران را برای یک دوره پنج ساله کاوش از سر گرفت.
نام های مختلف تخت سلیمان
تخت سلیمان یا گَنجَک در طول تاریخ نام‌های متعددی داشته است؛ رومی‌ها آن را «گَنزه» یا «گَنزَک» می‌نامیدند؛ در میان ارمنی‌ها به «گزن»، «کادزا» یا «گنگ» معروف بوده است؛ در زبانی یونانی با اسامی «گنزکا»، «گادزا» یا «گادزاکا» و در زبان سریانی به «گنذزک» یا «گنژگ» خوانده می‌شد و مغولان آن را با نام «ستوریق» می‌شناختند. «شَیز» که واژه معرب «جَیس» یا «جَیز» است، یکی دیگر از اسامی این شهر باستانی بود. در شاهنامه به اسم «چیچست» و در اوستا به‌‌صورت «چِئی‌چَست» آورده شده است.
دریاچه تخت سلیمان
در محوطه تخت سلیمان، دریاچه‌ای طبیعی با چشم‌انداز زیبایی وجود دارد که آب آن از چشمه‌ای در عمق 120 متری زمین می‌جوشد و از آنجا که املاح و آهک زیادی دارد، برای آشامیدن مناسب نیست.
این چشمه جوشان و آهکی هزاران سال قدمت دارد و خود دلیل مهمی برای ساخته‌شدن تخت سلیمان در این محل به شمار می‌رود. چشمه تخت سلیمان را از چاکراهای اصلی انرژی روی زمین می‌دانند و برخی معتقدند که بازدید از آن می‌تواند به بهبود وضعیت جسمی و روحی افراد کمک کند.
طبق فرضیه گایا، زمین دارای روحی زنده و آگاه است و بر این اساس، 16 حلقه انرژی مثل عصب‌هایی با بار مغناطیسی دورتادور زمین را احاطه کرده‌اند. محل تقاطع این حلقه‌ها منجر به تشکیل 52 چاکرا یا چرخه شده است که سه راس از آن‌ها عبارت‌اند از: «اهرام مصر»، «کعبه» و «تخت سلیمان».
بخش های مختلف تخت سلیمان
بناهای تاریخی تخت سلیمان دور دریاچه و درون حصار قرار گرفته‌اند.
آتشکده آذرگشنسپ، ایوان خسرو، معبد آناهیتا، راهروهای تخت سلیمان، سنگ اژدها، بناهای دوره ایلخانی و... بخش‌های مختلف تخت سلیمان را تشکیل می‌دهند.
کوه زندان سلیمان
لازم به ذکر است کوهی مخروطی‌شکل و توخالی موسوم به «کوه زندان دیو» یا «زندان سلیمان» در نزدیکی تخت سلیمان که بر اساس برخی باورها، این کوه محلی برای زندانی دیوهای سلیمان نبی (ع) بوده است که در گودال عمیقی محبوس بودند.
مردم محلی معتقدند حضرت سلیمان (ع) برای مجازات دیوهای نافرمان، آن‌ها را درون این سیاه چاله می‌انداخت. گویا یکی از این دیوها همان دیوی بوده است که انگشتر حضرت را ربوده بود.
این کوه مخروطی که ارتفاعش از زمین‌های مجاور به 97 تا 107 متر می‌رسد، هزاران سال پیش بر اثر رسوب کانی‌های آب دریاچه شکل گرفته است و گودالی به عمق 80 متر در وسط آن وجود دارد که قطر دهانه‌اش حدود 65 متر است.
کوه مذکور در زمان مانایی‌ها در فاصله سال‌های ۸۳۰ تا ۶۶۰ پیش از میلاد به‌عنوان نیایشگاه استفاده می‌شد و چشمه‌های آب گرم گوگردی متعددی با خاصیت درمانی در اطراف آن وجود دارد.
م ا / ح ح
