به گزارش آی فیلم 2، در سال 1379 خورشیدی در چهارمین جشن بزرگ سینمای ایران و همزمان با بزرگداشت صدمین سال ورود سینما به ایران بود که 21 سنبله(شهریور) به عنوان «روز ملی سینما» شناخته شد.
به مناسبت روز ملی سینما در ایران قصد داریم در این گزارش مروری بر تاریخچه سینمای این کشور داشته باشیم.
ورود نخستین دستگاه سینماتوگراف به ایران در سال ۱۲۷۹ هجری خورشیدی توسط «مظفرالدین شاه» سر آغازی برای سینمای ایران به حساب می‌آید. نخستین فلم صدادار فارسی «دختر لر» بود که در سال ۱۳۱۲ خورشیدی توسط «اردشیر ایرانی» ساخته شد.
نخستین سالن سینمای ایران در سال ۱۲۷۹ خورشیدی با نام «سینما سولی» که توسط کاتولیک‌ها در تبریز تأسیس شده بود، آغاز به کار کرد اما به دلیل عدم دسترسی به فلم های جدید، در سال ۱۲۹۵ تعطیل شد.
تا سال ۱۳۰۹ هیچ فلم ایرانی ساخته نشد و اندک سینماهای تأسیس شده به نمایش فلم های غربی که در مواردی زیرنویس فارسی داشتند می‌پرداختند. نخستین فلم بلند سینمایی ایران به نام «آبی و رابی» در سال ۱۳۰۹ توسط اوانس اوگانیانس ساخته شد.
اولین‌های سینمای ایران
• اولین فلمبردار ایرانی: «میرزا ابراهیم خان عکاس باشی» (۱۲۷۹)
• اولین سینمای ایرانی: «گراند سینما» (۱۳۰۵)
• اولین فلم صامت ایرانی: «آبی و رابی» ساخته «اوانس اوگانیانس» (۱۳۰۹)
• اولین فلم ناطق ایرانی: «دختر لر» ساخته «اردشیر ایرانی» (۱۳۱۲)
• اولین فلم دوبله فارسی: «دختر فراری» ساخته «اسماعیل کوشان» (۱۳۲۵)
• اولین کارگردان زن ایرانی: «شهلا ریاحی» فلم «مرجان» (۱۳۳۵)
• اولین مجله سینمایی ایرانی: ماهنامه سینمایی فلم از (۱۳۶۱) تا به امروز
اولین فلم ناطق
در سال ۱۳۱۲ خورشیدی اولین فلم ناطق ایرانی به نام «دختر لر» توسط «اردشیر ایرانی» در بمبئی ساخته شد. استقبالی که از این فلم شد، مقدمات ساخت چند فلم ایرانی دیگر را فراهم کرد. تغییر جو سیاسی کشور ایران طی سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۷ و مواجهه با جنگ جهانی دوم فعالیت سینمای نوپای ایران را با رکود مواجه ساخت.
هر چند نباید از نظر دور داشت که تا این دوره هنوز سینما در ایران جنبه عمومی نیافته بود و استفاده از معدود سینماهای موجود در تهران و شهرهای کلان، تقریباً مختص اشراف و قشرهای خاصی از جامعه بود.
از طرف دیگر در بین سازندگان فلم نیز خط فکری خاصی وجود نداشت و به جز «عبدالحسین سپنتا» که به دلیل ویژگی‌های فرهنگی وی عناصر ادبیات کهن ایران در ساخته‌های وی به چشم می‌خورد، در بقیه موارد فلم های ساخته شده عمدتاً اقتباسی ناشیانه از فلم های خارجی بود.
نخستین سالن سینمای عمومی
اولین سینمای عمومی در ایران توسط «میرزا ابراهیم خان عکاس باشی» در سال ۱۲۸۳ خورشیدی برابر با ۱۹۰۴ میلادی، افتتاح شد اما اولین سالن رسمی سینمای ایران در سال ۱۳۰۵ به نام «سینما ایران» در تهران ساخته شد.
دهه‌های بیست و سی
در سال های بعد از ۱۳۲۲ خورشیدی فعالیت‌های فلمسازی به دلیل تأسیس چند کمپنی سینمایی توسط تعدادی سرمایه‌گذار و همچنین عمومی تر شدن سینما در بین مردم، گسترش یافت. اما متأسفانه از آنجایی که در این گسترش توجه به درآمد و سود حاصل از سرمایه‌گذاری تولید با محصولاتی عوام پسند و بی محتوا مواجه شد و این عناصر جزو سنت رایج فلم سازی در این دوره گردید.
«اسماعیل کوشان»، «ساموئل خاچیکیان»، «هوشنگ کاووسی»، «فرخ غفاری» فلم سازان مطرح این دوره به شمار می‌آیند که از این بین «اسماعیل کوشان» در تثبیت جریان سینمای تجاری عامه‌پسند ایرانی یا همان فلم فارسی اهمیت بسیاری داشت.
دهه چهل و پنجاه: موج نوی سینمای ایران
از سال ۱۳۴۴ خورشیدی سینمای فلم فارسی اوج خود را تجربه کرد و موجی از فلم های «گنج قارونی» سینماهای ایران را دربر گرفت.
این روند طی سال‌های بعد از شدت تکرار به ابتذال کامل کشیده شد و در سال ۱۳۴۸ با ظهور فلم هایی مانند «گاو» و «قیصر » تغییری اساسی کرد؛ جریان تازه‌ای ایجاد شد که موج نوی سینمای ایران لقب گرفت.
از سویی تاًسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ایران در سال ۱۳۴۸ فرصت مناسبی برای شکل‌گیری سینمای فرهنگی در ایران شد. همکاری یونسکو با این کانون به عنوان توزیع کننده فلم های کودکان در ایران که با اعزام «نورالدین زرین‌کلک» به بلژیک عملی گردید، تأثیر مهمی بر ارتقاء سطح فرهنگی کانون گذاشت.
جریان فرهنگی شکل گرفته از سوی سینماگران پیش‌رو همراه با ایجاد کانون پرورش فکری و همچنین کاهش استقبال عمومی از عناصر سرگرم‌کننده‌ای چون خشونت، جاهل مسلکی در بین قشرهای جوان و بخصوص قشر تحصیل‌کرده کشور ایران عواملی بودند که دست در دست هم، جریان نو و سازنده‌ای را در سینمای ایران طی سال‌های ۵۰ تا ۵۷ به وجود آوردند.
«سهراب شهید ثالث»، «بهرام بیضایی»، «عباس کیارستمی»، «خسرو سینایی»، «کامران شیردل»، «داریوش مهرجویی»، «ناصر تقوایی»، «مسعود کیمیایی»، «علی حاتمی»، «امیر نادری» ،«فریدون گله»، «بهمن فرمان آرا»، «خسرو هریتاش»، «پرویز کیمیاوی» و... از افرادی بودند که با بهانه‌های غیر مادی نقش اساسی در این جریان داشتند و مقدماتی را فراهم نمودند تا سینمای ایران گام‌های مهمی در سال‌های بعد بردارد.
سینمای پس از انقلاب
بعد از انقلاب طی سال های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۲ به دلیل نبودن ضوابط تدوین شده فلمسازی، سینمای ایران پس از انقلاب به یک تغییرات فرهنگی رسید و قوانینی منطبق با قانون جمهوری اسلامی برای آن تنظیم و تثبیت گردید.
پس از سال ۱۳۶۲ خورشیدی ضوابط فلمسازی با توجه به شرایط پس از انقلاب تنظیم شد. تکامل کیفی فلمسازان دهه پنجاه چون «عباس کیارستمی»، «هرام بیضایی»، «مسعود کیمیایی» و «داریوش مهرجویی» تأثیر مثبتی بر روند فلمسازی در ایران گذاشت که محصولات بدیعی را آفریدند و تحسین منتقدان جهانی را به همراه داشت.
در این دوره فلمسازان جوانی چون «ابراهیم حاتمی کیا»، «مجید مجیدی» و «ابوالفضل جلیلی» که با تمایلات مختلف پا به عرصه فلمسازی گذاشتند و به مرور با مطالعه و پشتکار توانستند به صورتی هنرمندانه عناصر این هنر را بکار بگیرند، نقش موًثری در این تحول ایفا نمودند.
همچنین برقراری منظم سالانه دست کم یک جشنواره بین‌المللی فلم که در ماه دلو(بهمن) هر سال به نام جشنواره بین‌المللی فلم فجر در ایران برگزار می‌گردد نیز در ایجاد علاقه به سینما در قشر جوان کشور از یکسو و توسعه این هنر نقش مهمی ایفا نموده‌است.
خانه سینما بزرگترین نهاد صنفی عوامل تولید فلم سینمایی در ایران است. این نهاد شامل بیش از بیست صنف قانونی است.
سینمای پس از انقلاب ایران با کنار زدن موج فلم فارسی های دوران پیش از خود به جریان سازی فرهنگی در کشور و منطقه مبدل شد و با وجود فشارهای فراوان بین المللی همواره بسیار جدی گرفته شده است.
فلم هایی همچون «مادر»، «سارا»، «خانه دوست کجاست؟»، «هنرپیشه»، «طعم گیلاس»، «جدایی نادر از سیمین»، «دلشدگان»، «حضرت مریم»، «محمد (ص)»، «می خواهم زنده بمانم»، «ملک سلیمان»، «شوکران»، «عروس»، «اجاره نشین ها»، «کلاه قرمزی و پسرخاله»، «شب بیست و نهم»، «رنگ خدا»، «آژانس شیشه ای»، «گاو»، «مهمان مامان»، «خیلی دور خیلی نزدیک»،«ماهی و گربه»، «پرویز»، «ابد و یک روز»، «یک تکه نان»، «قدمگاه»، «شیار 143»، «چ»، «ناخدا خورشید» و «شهر موش ها» بخش کوچکی از تنوع تولیدات کیفی سینمای پس از انقلاب اسلامی ایران است.
به نقل از میزان، سینمای ایران در این سال ها با وجود فراز نشیب های فراوان راه خود را همواره پیدا نموده و جریانات انحرافی هیچ گاه نتوانسته اند مسیر اصلی این هنر را تغییر دهند. این سینما در تاریخ خود افتخارات فراوانی را در عرصه جهانی نصیب خود نموده است که می توان به موارد زیر اشاره نمود.
• خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی فلم برلین برای «طبیعت بی جان» ۱۹۷۴ «سهراب شهید ثالث»
• جایزه خرس نقره‌ای جشنواره فلم برلین برای فلم «باغ سنگی» ۱۹۷۶ «پرویز کیمیاوی»
• جایزه بهترین فلم جشنواره سه قاره نانت فرانسه، ۱۹۸۵، به فلم «دونده» ساخته «امیر نادری»
• برگزیده شدن «بچه‌های آسمان» جزو ۵ نامزد نهایی جایزه بهترین فلم خارجی در اسکار ۱۹۹۸
• برنده نخل طلای جشنواره فلم کن برای فلم «طعم گیلاس» ۱۹۹۷ «عباس کیارستمی»
• برنده جایزه طلایی از جشنواره فلم «توکیو» برای فلم «مسافر جنوب» ۱۹۹۷ «پرویز شهبازی»
• جایزه منتقدین جشنواره فلم لندن ۲۰۰۲ برای فلم «من ترانه ۱۵ سال دارم« ساخته «رسول صدرعاملی»
• برنده جایزه ویژه گلدن گلوب در سال ۲۰۱۱ به فلم «جدایی نادر از سیمین» ساخته «اصغر فرهادی»
• جایزه اسکار ۲۰۱۲ بهترین فلم خارجی زبان برای فلم «جدایی نادر از سیمین» ساخته «اصغر فرهادی»
• جایزه قرقاول طلایی جشنواره فلم کرالا هند در سال ۲۰۱۳ برای بهترین فلم «پرویز» ساخته «مجید برزگر»
• برنده نخل طلای جشنواره فلم کن برای فلم «فروشنده» ۲۰۱۶ ساخته «اصغر فرهادی»
• برنده نخل طلای بهترین بازیگر مرد از جشنواره فلم کن ۲۰۱۶ «شهاب حسینی»
«محمدعلی کشاورز»، «علی نصیریان»، «عزت الله انتظامی»، «داوود رشیدی»، «داریوش ارجمند»، «حسین گیل»، «جمشید هاشم پور»، «پرویز پورحسینی»،«رضا ژیان»، «ژاله علو»، «فخری خوروش»، «نیکو خردمند»، «حمیده خیرآبادی»، «ثریا قاسمی»، «جمیله شیخی»، «پرویز پرستویی»، «رضا کیانیان»، «مریلا زارعی»، «مجید مجیدی»، «ابراهیم حاتمی کیا»، «حمید فرخ نژاد»، «شهاب حسینی»، «اصغر فرهادی»، «عباس کیارستمی»، «داریوش مهرجویی»، «خسرو شکیبایی»، «حمید جبلی»، «علیرضا خمسه»، «داریوش خنجی»، «عبداله اسکندری»، «محمود کلاری»، «رضا عطاران»، «ترانه علیدوستی»، «پوران درخشنده»،«آزیتا حاجیان»، «پرویز شهبازی» و «کمال تبریزی» تعداد اندکی از بزرگان تاریخ سینمای ایران هستند.
م ح
