دلایل ماندگاری سریال امام علی (ع)

به گزارش آی فیلم 2، همه ساله با آغاز ماه مبارک رمضان بسیاری از شبکه های تلویزیونی، سریال تلویزیونی «امام علی (ع)» به کارگردانی و نویسندگی «داوود میرباقری» را به نشر می رسانند و اکنون با گذشت 24 سال از نخستین نشر آن هنوز هم جزو یکی از پربیننده ترین آثار تاریخی رسانه ملی ایران است.

سریال «امام علی (ع)» نقطه درخشانی در کارنامه تلویزیون ایران است که در زمان خودش بسیاری از بزرگان هنر را در خودش داشت.

28 سال قبل وقتی فلمبرداری این سریال آغاز شد شاید هیچ کس فکرش را هم نمی‌کرد کاری که مقابل کمره رفته، تبدیل به سریالی ماندگار و اثرگذار شود؛ اما این اتفاق، پنج سال بعد افتاد؛ وقتی که اولین قسمت‌های آن به نشر رسید. 

حتی امروزه دیالوگ‌هایش جزئی از ادبیات مردم و نویسندگان شده‌ است. دیالوگ‌هایی که «داوود میرباقری» و «حسین پناهی» روزها و ماه‌ها برایش زحمت کشیدند تا نه خیلی پیچیده و فلسفی و نه آنقدر ادبی و سنگین باشد که فقط خواص از آن سردرآوردند.

دیالوگ‌ها در حد فهم عموم نوشته شده، بی‌آنکه حرمت کلام شکسته شود. دیالوگ‌های این اثر بیش‌تر به شعر می‌ماند و بی‌شباهت به نثر نهج‌البلاغه و صنعت سجع موجود در آن نیست. حاصل زحمت «داوود میرباقری» و گروهش هنوز هم جزو آثار پر فروش است.

اینکه چه اتفاقی سبب شد سریال «امام علی (ع)» ماندگار شود دلایل متعددی دارد که قصد داریم در این گزارش به برخی از آن‌ها اشاره کنیم.

 اولین‌های مذهبی در تلویزیون

«امام علی (ع)» اولین سریال فاخر تاریخی مذهبی بعد از انقلاب جمهوری اسلامی ایران است. این اولین بودن سبب دیده شدن و خیلی اتفاقات دیگر شد. اولین دکور تاریخی زمان اسلام در شهرک سینمایی غزالی برای این سریال ساخته شد و بعدها به عنوان لوکیشن اصلی اغلب آثار مذهبی استفاده شد.

بسیاری از چهره‌های تاریخی برای اولین بار از دل تاریخ جان گرفتند و دیده شدند. چهره اشخاصی مثل یزید، عمروعاص، ابن ملجم، طلحه و زبیر و ... که شاید قدیمی‌ترها در تعزیه دیده بودند و ما فقط در کتاب‌ها خوانده بودیم برایمان دیدنی شد.

این اولین دیدن‌ها سبب ماندگاری کرکترها در خاطره‌ها شد و در کنارش با شخصیت‌های دیگر تاریخی مثل ولید و قطام و مروان هم آشنا شدیم.

شاید اگر دوسیه تاریخی سازی میرباقری همان‌جا در سال 75 بسته می‌شد خاطره سریال «امام علی (ع)» و آدم‌هایش از ذهن پاک می‌شد، ولی روند تاریخی مذهبی سازی میرباقری در «معصومیت از دست رفته» و «مسافر ری» و «مختارنامه» نشان داد که در ساخت چنین آثاری مهارت دارد.

میرباقری جریان دنباله‌داری را ایجاد کرد که هنوز تمام نشده است و او این روزها با جدیت در حال اجرای مراحل پیش تولید سریال «سلمان فارسی» است.

معجزه داوودی

زمانی که «داوود میرباقری» دست به کار تولید سریال «امام علی (ع)» شد 33 سال بیش‌تر نداشت و این خیلی عجیب به نظر می‌رسید که جوانی در این سن و سال بتواند از پس مدیریت چنین گروه عظیمی‌ برای تولید سریالی با مضمون برآید.

باید دید پشتوانه این جوان 33 ساله چه چیزی بوده است. کارنامه‌اش نشان می‌دهد میرباقری خالق بسیاری از اولین‌هاست.

سال 61، وقتی هنوز 25 سالش نشده بود پایش به تلویزیون باز شد. «ایوان مدائن» را نوشت و در آن کار بازی کرد. با ساخت یک سریال چهار قسمتی با هنرنمایی «سیاوش تهمورث»، «بهرام شاه‌محمدلو»، «محمدعلی احمدی»، «هوشنگ توکلی» و «مرضیه برومند» وارد فضای سریال سازی شد.

سال 65 سریال عجیب و تاریخی «گرگ‌ها» را ساخت که زمان و مکانی خیالی داشت و این نگاه به تاریخ برای اولین بار از او دیده شد.

سال 70 «رعنا» را با ساختاری پیچیده و روایت عشق و عاشقی در فلاش بک، اولین بار «پرویز پرستویی» را به تلویزیون معرفی کرد. میرباقری به‌جز سریال‌سازی، فلم ‌هایی مثل «آدم برفی» و «ساحره» را ساخته و کارهایی مثل «عشق آباد» و «دندون طلا» را نیز روی صحنه برده است.

وقتی دقیقه‌ها مهم شدند

این سریال طولانی نیست. ۲۲ قسمت است و برای اثر گذاری زمان بسیاری لازم نداشته است. شخصیت پردازی میرباقری کامل است و کرکترها سرانجام کارشان را می‌دانند.

سریال «امام علی (ع)» شروعی طوفانی داشت. هیچ کس انتظار شروع یک سریال مذهبی را نداشت. ناگهان در برابر کرکتر‌های تاریخی قرار گرفتیم که هم می‌شناختیمشان و هم دوستشان داشتیم. 

 اعجاز و ایجاز در کلام

دیالوگ‌هایی هم که از سریال به گوشمان می‌رفت، در ذهنمان حک می‌شد. عباراتی که کاملاً قابلیت ضرب‌المثل شدن را هم داشتند. متن‌های نریشن سریال هم نمونه خوبی از نریشن‌های اثر گذار بود که شنیدنی بود طوری که هنوز هم نریشن‌های این سریال و به خصوص نریشن فرمان امام علی(ع) به مالک، از تلویزیون نشر می‌شود.

 آن‌ها که رفتند...

تنها 24 سال از نشر سریال «امام علی (ع)» می‌گذرد و بیش از 20 بازیگر این سریال، دیگر بین ما نیستند. به همین سبب دیدنش پر از خاطره است.

«مهدی فتحی» همان عمروعاص سیاس و حیله گر معاویه در سریال «امام علی (ع)» است که رفتنش موجب حیرت همگان شد. وی به دلیل عارضه قلبی در آخرین روز زمستان 82 از این جهان رفت.

«جواد خدادادی» در نقش ابوذر، همان بازیگر معروف سریال «آینه» بود که سال 87 در دورتموند آلمان با زندگی خداحافظی کرد. «رضا کرم رضایی» در نقش طلیحه بن خویلد (پیامبر دروغین کوفه) 14 حمل(فروردین) 89 با سابقه بازی در 47 فلم و 30 سریال زندگی را بدرود گفت.

«جهانگیر فروهر» در نقش ابوسفیان، چهره شناخته شده سینمای ایران از بازیگران «هزاردستان» در سال 76 در سن 81 سالگی درگذشت. «حسین ایل‌بیگی» در نقش صعصعه در ۲۳ جوزا(خرداد) ۸۳ دارفانی را وداع گفت.

«عباس امیری» در نقش ابوموسی اشعری و همان «کاهن اعظم» معبد آمون در سریال «یوسف پیامبر» حوت(اسفند) 89 در سانحه ترافیکی به دیدار حق شتافت. «منصور والامقام» در نقش زبیر و همان پیشخدمت گراند هتل «هزاردستان» 28 سرطان(تیر) 1380 زندگی را بدرود گفت. «منوچهر لاریجانی» در نقش طلحه دلو(بهمن) 1390 در اثر سرطان کبد در استرالیا درگذشت. «حسین پناهی» خالق دیالوگ‌های ماندگار و بازیگر نقش ابن خباب در کمال ناباوری 14 اسد(مرداد )1383 با ما خداحافظی کرد.

«نعمت الله گرجی» پیرمرد مصری و دهنده عسل زهرآلود به مالک، حمل(فروردین) 1379 با بازی در 94 فلم، دنیای هنر را ترک کرد. «سروش خلیلی» در نقش قاصد مروان به حاکم مصر و همان مالک ارمنی طلا و ساعت فروشی قازاریان در هزاردستان حوت(اسفند) 1384 درگذشت. «احمد قدکچیان» در نقش تاجر شامی 17 قوس(آذر) 1385 با بازی در بیش از 50 فلم بازیگر و کارگردان شناخته شده‌ای بود که زندگی را بدرود گفت.

«انوشیروان ارجمند» برادر بزرگ «داریوش ارجمند» هنرمند بزرگ سینما و تیاتر ایران در نقش اشعث بن قیس،23 قوس(آذر) 93 زندگی را بدرود گفت.

«عباس وفایی» که نقش محمدبن طلحه را داشت هم در 1 سرطان(تیر) 93 از میان ما رفت. او در زمان فوت، 57 ساله بود. «عزیز هنرآموز» بازیگر نقش عقیل برادر امام علی(ع) هم حوت(اسفند) 93 فوت کرد. «بهمن زرین‌پور» در نقش عبدالله‌بن عمر هم سرطان(تیر) 95 در 75 سالگی دار فانی را وداع گفت. «داود رشیدی» هم سنبله(شهریور) 95 درگذشت. او نقش حکیم‌بن جبله را داشت.

«پرویز شاهین‌خو» در نقش ابوالحق و «محمدتقی شریفی» در نقش اسلمی هم از بازیگران این سریال بودند که دیگر در میان ما نیستند. 

در 13 حمل(فروردین) سال گذشته نیز «جمشید مشایخی» بازیگر نقش ابن مسعود دارفانی را وداع گفت.

 گوش نواز به سبک مراغه

احیای موسیقی قدیمی ایرانی از خصوصیات ماندگاری موسیقی این سریال است. موسیقی سریال «امام علی (ع)» هم در زمان خودش پرطرفدار شده بود. بسیاری ها زیر لب آن را زمزمه می‌کردند و بدون شک اگر بازار گوشی‌های موبایل، آن موقع داغ بود، زنگ تلفن بسیاری‌ها همین کار «فرهاد فخرالدینی» می‌شد.

موسیقی تیتراژ سریال «امام علی (ع)» تا چند قسمت آوازی نداشت اما ناگهان از قسمت‌های میانه سریال، آوازی عربی با لهجه ایرانی شنیده شد:«کل صبح وکل اشراق / تبک عینی به دمع مشتاقی».

«صدیق تعریف» که اسمی عجیب داشت و کمتر شناخته شده بود، پنج بیت می‌خواند که سه بیتش عربی بود و دوبیتش فارسی و این دوبیت فارسی، ترجمه دوبیت آخر عربی بود. کار آنقدر مورد استقبال قرار گرفت که بسیاری ها بدون آنکه معنای آن را بدانند که این ابیات و موسیقی مربوط به 500 سال قبل و متعلق به عبدالقادرمراغه‌ای است،آن را از برکردند.

 این صداهای ماندگار

دوبله‌های عالی استادان و قدیمی‌های دوبله ایران از ویژگی‌های سریال «امام علی (ع)» بود و به جذابیت کار کمک فراوانی کرد. به دلیل شلوغی سر صحنه، کار به دوبله کشید. دوبله‌ای که در زمان نشر معلوم شد بازیگرانی که جای خودشان حرف زده‌اند، بهتر توانسته اند دیالوگ‌هایشان را ماندگار کنند.

اگرچه نمی‌شد تاثیر صدایی مثل «منوچهر اسماعیلی» یا «مینو غزنوی» را بر روی شخصیت‌های مالک و قطام، انکارکرد.

مدیریت دوبلاژ سریال را مرحوم «بهرام زند» به عهده داشت. خود زند به جای عمار یاسر (سعید نیکپور) گویندگی کرد.

دوبلور مالک اشتر هم «منوچهر اسماعیلی» بود. نقش ابوموسی اشعری (عباس امیری) را نیز «پرویز بهرام» گفت. مرحوم فتحی، «بهزاد فراهانی» و «پرویز پرستویی» نیز از بازیگرانی بودند که به جای خودشان صحبت کردند. در کل دوبله این مجموعه، جزو بهترین کارهای مدیر دوبلاژ و گویندگانش است.

م ح