به گزارش آیفیلم۲، در سرزمینهایی که آفتاب با خاک گفتوگوی دیرینه دارد، همیشه جاهایی هست که دل رهگذر را آرام میسازد. ایران، با همه پهناوریاش، برای بسیاری از بینندگان ما از افغانستان و تاجیکستان تنها در قاب مستندها، سریالها و فلمها شناخته میشود؛ اما این خاک، زوایای پنهان و رنگهایی دارد که دیدنش، شوق سفر را در هر دل مشتاق زنده میکند. «یزد»، شهری که گویی از میان خاک کویر سر بلند کرده، یکی از همان مکانهایی است که حس نزدیکی میان سه ملت را به زیبایی احیا میسازد.
برای بسیاری از مردم افغانستان، دیدن بادگیرهای یزد یاد «هواچالهای هرات» را زنده میکند؛ همان سازههایی که هوای گرم تابستان را رام میکرد. برای تاجیکها نیز سکوت کوچهپسکوچههای خشتی یزد، بوی تاریخ «هاله حصار بدخشان» را در ذهن تداعی میسازد. یزد شهری است که از دور شاید خشک و تفتیده بنماید، اما از نزدیک، هزار روایت در دل دارد.
یزد در میان نواحی بیابانی و خشک ایران قرار گرفته و با پهنهای گسترده در پیوند با نواحی همجوار اصفهان از شمالغرب، خراسان جنوبی از شمالشرق، و کرمان و فارس از جنوب، سیمای خاصی یافته است. فاصلهاش تا تهران حدود ۷۰۰ کیلومتر است. این منطقه در کمربند خشک و نیمهخشک نیمکره شمالی جای گرفته؛ تابستانهایی تا حدود ۴۶ درجه سانتیگرید و میانگین بارش سالانهای نزدیک به ۱۱۰ میلیمتر، زیست شهری و روستایی را بر پایه هنر سازگاری با کمآبی شکل داده است. ساکنان این دیار، با قنوات، بادگیرها، سردابها و هنر معماری خشت و گل، آموختهاند چگونه زندگی را در دل کویر پایدار نگه دارند؛ دانشی که شباهتهایی آشکار با راهکارهای سنتی آبداری و معماری در بخشهایی از افغانستان و بخشی از نواحی تاجیکستان دارد.
مناطق شناختهشده یزد عبارتاند از: «ابرکوه»، «اردکان»، «اشکذر»، «بافق»، «بهاباد»، «تفت»، «خاتم»، «مهریز» و «میبد». اکنون به معرفی هر یک از جاذبهها میپردازیم، بهگونهای که مخاطب افغانستانی و تاجیکی بتواند بهراحتی با معنا و جایگاه هر مکان آشنا شود.
باغ «دولتآباد» یزد
باغ «دولتآباد» را باید نمونهای از چیرگی ذوق انسانی بر دشواری اقلیم دانست. ساختن باغ در دل بیابان، چیزی بیش از بنا کردن درخت و حوض است؛ این کار نشانی از همت، دانش آبی و هنر فضاسازی است. بلندای ۳۳ متری بادگیر در این باغ — که بهعنوان بلندترین بادگیر جهان شناخته میشود — نه تنها عنصر بصری برجستهای است، بلکه سیستم تهویه سنتی را به رخ میکشد.
حوض بزرگ روبهروی عمارت، با نقش عملی در خنکسازی و نقشی نمادین در ایجاد آینه آسمان، تجربهای فراهم میسازد که برای بیننده افغان یادآور حیاطهای مساجد و خانقاههای کهن هرات است و برای مخاطب تاجیک، تداعیکننده باغهای تاریخی آسیای میانه.
موزه آب یزد
در سرزمینی که آب عنصر حیاتی و مقدس است، موزه «آب یزد» قصههای هنر و معماری را همزمان روایت میکند. این موزه که در خانهای قدیمی جای دارد و بر روی دو قنات کهنسال ساخته شده، ابزار و تصاویر کارگران و «قنات کنها» را در معرض دید میگذارد و بازدیدکننده را از سطح شهر به دل سیستم زیرزمینی زندگی میبرد.
سردابها و طبقات زیرزمینی خانه نشان میدهد چگونه دما و رطوبت معنادار برای آسایش انسان معماری شدهاند — تجربهای که برای اهل افغانستان در نقاطی چون هرات و بلخ آشناست.
موزه کامبرین یزد
«کامبرین» پنجرهای است به ژرفای زمین و زمان؛ موزهای دیرینهشناسانه که بیش از ۴۰۰ اثر رسوبی و فسیل را گرد آورده است. این مجموعه نشان میدهد که بیابان امروز روزگاری بستر آب و حیات بوده و این تغییرات زمینشناختی پیوستگیهای فرهنگی و طبیعی را معنا میکند. برای تماشاگران تاجیک که به تاریخ طبیعی پامیر و پیرامون آن علاقه دارند، دیدن فسیلها و مقایسه مقیاس جانوران پیشاتاریخ جذاب و آموزنده خواهد بود.
خانه لاریها
خانه «لاریها» جلوهای از زندگی اشرافی گذشته و مهارتهای هنری مردمان یزد است. این بنا با آیینهکاریها، ایوانهای گچی و حیاطهایی که تصویر آسمان را در حوض جمع میکنند، محلی برای آشنایی با صنایعدستی و ذوق محلی است. کافه کوچک حیاط که قهوه یزدی را به شیوه محلی سرو میکند، تجربهای بی بدیل به سفر میافزاید.
موزه سکه حیدرزاده
در محله «فهادان»، موزه سکه «حیدرزاده» گنجینهای از تاریخ اقتصادی و هنری را عرضه میدارد: بیش از پنجهزار سکه از دوره هخامنشی تا قاجار که هر یک حکایتی از اقتصاد، هنر و سیاست دیرینه دارند. برای علاقهمندان تاریخ مشترک خراسان بزرگ، این مجموعه پنجرهای است به روابط و مراودات تجاری و فرهنگی منطقه.
خانه شکوهی
خانه «شکوهی» با چهار حیاط مجلل و تزئینات آیینهکاری، گچبری و پنجرههای مشبک، نمونهای از هنر زندگی در محیط کویری است. این خانه که اکنون بخشی از میراث فرهنگی است، جلوه زندگی اجتماعی و معنایی گذشته را بازنمایی میکند و برای هر بینندهای رؤیایی از زندگی بهتر در دل سازگاری با محیط به ارمغان میآورد.
موزه وزیری
مجموعه «وزیری» با کتابخانهای نفیس و بخشهایی مردمشناسانه، فرصتی برای پژوهش و درک عمق فرهنگی یزد فراهم میسازد. نسخههای خطی و آثار مردمشناسی این مجموعه پیوندهای تاریخی فرهنگی میان یزد و نواحی فارسیزبان همسایه را روشن میسازد.
موزه قصر آینه و روشنایی یزد
این موزه تجربهای یگانه از نقش نور در زندگی و آیینهای محلی را ارائه میدهد؛ اشیای روشنایی، آینهها و ظرفهای نمادین داستان تقدس نور و اهمیت روشنایی در فرهنگ محلی را بیان میکنند. برای تماشاگر تاجیک که با آیینهای نوری کهن آشناست، این مکان حس آشنایی و کشف همزمان را برمیانگیزد.
عمارت شاهزاده
عمارت «شاهزاده» با معماری ساده آجری، بادگیرهای کوتاه و حیاطی آرام، فضایی برای تأمل و عکاسی فراهم میآورد. این عمارت نمادی است از زیستن متناسب با اقلیم و حفظ تناسبات زیباییشناختی در معماری کویری.
جاذبههای شهری و بافت تاریخی فهادان
با قدم زدن در بافت تاریخی «فهادان» که نزدیک به ۷۰۰ هکتار وسعت دارد، هر گوشه و کنار قصهای برای گفتن دارد: بازارهای کهن، آبانبارها، کوچههای پیچ در پیچ و بادگیرهایی که سایه خنک را به رهگذران هدیه میکنند. شبنشینی در این گذرها و نورپردازی معمارانه بناها تجربهای سینمایی است که برای تماشاگران افغانستان و تاجیکستان تداعیکننده فضاهای خاطرهساز چندین شهر تاریخی است.
برج و بارو، ارگ و میدانها
برج و باروهای کهن که بازمانده حصارها و تدابیر دفاعی گذشتهاند، امروز چشماندازهای خوبی برای عکاسی و بازخوانی تاریخاند.
ارگ حکومتی در خیابان اصلی با معماری مقاوم و سادهاش و میدان «امیر چخماق» با حوض و ایوانهایش جمعیت و منظر شهری را در هم میآمیزند. میدان ساعت با برج تاریخی و بازارهای اطرافش نقطهای است برای پیوند تاریخ و تجارت سنتی.
میدان ساعت یزد
میدان ساعت یزد که به نام برج ساعت یزد هم شناخته میشود، یکی از قدیمیترین جاهای دیدنی یزد است که قرنهاست گذر زمان را به مردم نشان میدهد. قبل از هر چیز از قدمت بنای این ساعت بگوییم. تاریخ ساخت بنای میدان ساعت به سال 752 هجری قمری برمیگردد. البته شکلی که امروز از این بنا پیداست، یادگاری از مرمت و اضافه کردن ساعت به برج، در دوران قاجار است. از ویژگیهای جالب میدان ساعت، میتوانیم به یکسان بودن شکل آن در همه ابعاد و شباهت نسبیاش به معماری بادگیرها اشاره کنیم.
مسجد جامع و بسیاری از مکان های دیدنی یزد، درست روبهروی این جاذبه تاریخی قرار دارند. همچنین مغازههای بسیاری بین این مکان های دیدنی یزد ساخته شدهاند که برای خرید سوغاتی مناسباند. همچنین در بین این دکان ها، فروشگاههای عتیقهفروشی هم دیده میشود که بهخودیخود، از بهترین جاهای دیدنی یزد محسوب میشوند و با تماشای اشیای آنها بهیاد دوران قدیم میافتید.
بازار چهارسوق و زندگی محلی
بازار «چهارسوق» که با گنبد و راستههایش شناخته میشود، همچنان قلب تجارت صنایعدستی و سوغات یزد است. در این بازار میتوان نیستانهها، پارچهها، سفالها و شیرینیهای محلی را یافت و از نزدیک با مهارتهای سنتی آشنا شد
مسجد جامع یزد
مسجد جامع با منارههای جفت و ایوان فیروزهایاش یکی از شاخصترین نقاط دیدنی است؛ مکانی که هنر کاشیکاری و معماری اسلامی را در اوج خود نشان میدهد. منارههای بلند و فضای داخلی خنکش برای هر بیننده یادآور عظمت مساجد تاریخی هرات و بخارا خواهد بود؛ جایی که پیوندهای تاریخی و فرهنگی میان شهرهای فارسیزبان به روشنی قابل مشاهده است.
یزد شهری است که باید با گام آهسته و با نگاه بینا به آن نزدیک شد؛ شهری که هر گذرش داستانی از مقاومت، هنر و سازگاری با اقلیم را پنهان دارد. برای مخاطبان افغانستان و تاجیکستان، یزد بیش از یک مقصد گردشگری است: گواهی بر پیوندهای زبانی و فرهنگی و مکانی برای بازخوانی تاریخ مشترک.
