به گزارش آی‌فیلم ۲، شامگاه یکشنبه سی ام ماه سنبله/شهریور ۱۴۰۴ خورشیدی، تالار بزرگ مرکز همایش‌های بین‌المللی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران گواه رویدادی بود که نه تنها برای هنر سینمای دو کشور همسایه، بلکه برای همه پارسی‌زبانان جهان لحظه‌ای تاریخی به‌شمار می‌رفت. فلم سینمایی «ماهی در قلاب»، نخستین اثر مشترک ایران و تاجیکستان در عرصه سینمای بلند داستانی، در فضای پرشکوهی رونمایی و به نمایش گذاشته شد؛ رویدادی که از دید بسیاری از اهالی فرهنگ و هنر، سرآغاز دور تازه‌ای از همدلی و نزدیکی فرهنگی میان دو ملت برادر دانسته می‌شود.
شور و شوق یک شب به‌یادماندنی
در این محفل باشکوه، شماری از شخصیت‌های برجسته فرهنگی و سیاسی دو کشور از جمله «پیمان جبلی» رئیس رسانه ملی ایران، «غلامعلی حداد عادل» رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، «نظام‌الدین زاهدی» سفیر جمهوری تاجیکستان در تهران و نیز بازیگران و سازندگان فلم حضور داشتند. افزون بر آنان، استادان دانشگاه، شاعران، نویسندگان و علاقه‌مندان سینما نیز در تالار حاضر بودند تا شاهد تولد این اثر مشترک باشند.
هوای تالار آمیخته بود با بوی اشتیاق، عطر دوستی و صدای گفتگوهایی که از عشق مشترک به زبان و فرهنگ فارسی سرچشمه می‌گرفت. پرده بزرگ نمایش در پایان مراسم بالا رفت و تماشاگران نخستین بار با داستان «ماهی در قلاب» روبه‌رو شدند؛ داستانی که به گفته بسیاری از منتقدان، فراتر از یک فلم ساده است و پیوندی نمادین میان مردمان دو سوی آمودریا و دامنه‌های البرز برقرار می‌سازد.
روایت حداد عادل؛ از دوشنبه تا تهران
یکی از سخنرانان برجسته محفل، «غلامعلی حداد عادل» رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بنیاد سعدی بود که با لحنی آمیخته از خاطره و احساس، میهمانان را به سال‌های آغازین استقلال تاجیکستان برد. او گفت: «سی‌وچهار سال پیش، درست در روزهایی که تاجیکستان تازه از بند اتحاد شوروی رهایی یافته بود، به دوشنبه سفر کردم تا در مراسم آغاز روابط رسمی دو کشور شرکت کنم. آن سفر برای من شورانگیزترین خاطره فرهنگی زندگی‌ام بود. در آنجا دیدم که چگونه مردم تاجیکستان پس از هفتاد سال خاموشی تحمیلی، دوباره به آغوش فرهنگ دیرین خویش بازمی‌گردند.»
وی در ادامه شعری خواند که آن روزها در محفل شب شعر تاجیکان زمزمه کرده بود:
«تا من از چشم تو ای نامهربان افتاده‌ام / قطره اشکم که از چشم جهان افتاده‌ام».
او گفت این غزل را به‌عنوان نمادی از آزادی و بازگشت به اصالت‌ها در میان شاعران تاجیک خوانده و همه با شور آن را استقبال کرده بودند.
حداد عادل یادآور شد که در همان سفر، شهید سید مرتضی آوینی نیز همراه‌شان بود و بعدها مقاله‌ای با عنوان «چهارشنبه‌ای در دوشنبه» نوشت. او افزود: «هیچ ایرانی وقتی به تاجیکستان می‌رود، احساس نمی‌کند به دیاری بیگانه قدم گذاشته است. همان هوا، همان زبان و همان فرهنگ، انسان را دربرمی‌گیرد. این نزدیکی ریشه‌دار، دریایی از مضامین هنری برای ما فراهم ساخته است.»
سفیر تاجیکستان؛ رودکی همچنان زنده است
«نظام‌الدین زاهدی» سفیر جمهوری تاجیکستان در ایران نیز در سخنان خود با خواندن بیتی از رودکی، فضای تالار را سرشار از معنویت و ادبیات کلاسیک ساخت. او گفت: «امروز روز فراغ نیست؛ امروز محفل انس و مودت تاجیکستان و ایران است. ما اشتراکات تاریخی، فرهنگی و دینی داریم که از ژرفای تاریخ تا امروز امتداد یافته است. پدران ما این سرمایه را برای ما گذاشته‌اند و وظیفه ماست که آن را پاسداری کنیم و برای فرزندان آینده به ارث بگذاریم.»
وی افزود: «ساخت فلم "ماهی در قلاب" از دل همین اشتراکات برآمده است. این فلم نه تنها یک اثر هنری، بلکه تجسمی از برادری و همدلی است. آرزو دارم این آغاز، راهی به سوی ده‌ها فلم و سریال مشترک دیگر باشد تا همواره پل‌های دوستی میان دو ملت استوارتر گردد.»
پیمان جبلی؛ همسایگی فرهنگی در قاب سینما
در ادامه مراسم، «پیمان جبلی» رئیس رادیو و تلویزیون ملی ایران با اشاره به شعر معروف رودکی «یاد یار مهربان»، این بیت را پیوندی جاودانه میان مردم دو کشور دانست و افزود: «اگرچه ایران و تاجیکستان در دو اقلیم جغرافیایی متفاوت قرار دارند، اما در حقیقت در یک خانه بزرگ فرهنگی و تمدنی زندگی می‌کنند. هیچ مرزی نمی‌تواند زبان و ادب مشترک ما را جدا سازد.»
جبلی یادآور شد که پیش‌تر در نوروز، فصل هفتم سریال «پایتخت» به‌عنوان محصول مشترک روی آنتن رفته بود و حالا «ماهی در قلاب» دومین گام در این مسیر است. وی تأکید کرد که همکاری‌های تازه در راه است و صداوسیمای ایران پشتیبان هر اثری خواهد بود که بر پایه اصالت فرهنگی ساخته شود.
او خطاب به تماشاگران گفت: «مردم ما در ایران، افغانستان و تاجیکستان چشم به راه آثاری هستند که هم آرامش بیاورد و هم سرگرمی سالم فراهم کند. ما متعهدیم که از فلم‌سازانی که چنین آثاری بیافرینند، پشتیبانی کنیم.»
کارگردان و تهیه‌کننده؛ از سختی‌ها تا امیدها
«محی‌الدین مظفر» کارگردان فلم «ماهی در قلاب» نیز در سخنان کوتاهی از همکاری صمیمانه دو گروه ایرانی و تاجیک یاد کرد و گفت: «این فلم نتیجه کار مشترک دو تیم بود. ما در برابر دشواری‌های مالی و تخنیکی ایستادگی کردیم، چون باور داشتیم این اثر باید ساخته شود.»
«امیر تاجیک» تهیه‌کننده فلم نیز با اشاره به هزینه ساخت اثر گفت: «این فلم با یک‌چهارم هزینه یک فلم سینمایی داخلی ایران ساخته شد، اما ارزش فرهنگی آن چندین برابر است. ما نشان دادیم که اگر اراده باشد، می‌توان با امکانات کم هم کارهای بزرگ انجام داد.»
رونمایی و نمایش
پس از سخنرانی‌ها و تقدیر از عوامل، پرده سینما روشن شد و فلم «ماهی در قلاب» برای حاضران به نمایش درآمد. سکوتی پرمعنا تالار را فرا گرفت؛ سکوتی که تنها با صداهای فلم و گاه اشک و لبخند تماشاگران شکسته می‌شد. بسیاری از تماشاگران در پایان نمایش با ایستادن و کف‌زدن طولانی، احساس خویش را ابراز داشتند.
فراتر از یک فلم
تحلیلگران فرهنگی بر این باورند که اهمیت «ماهی در قلاب» نه تنها در محتوای هنری آن، بلکه در پیام نمادینش نهفته است. این فلم نشان داد که دو کشور می‌توانند با هم همکاری کنند، مرزهای سیاسی را کنار بزنند و در کنار مردم افغانستان و دیگر فارسی‌زبانان، یک هویت مشترک را پاسداری نمایند.
این اثر، الگویی برای همکاری‌های آینده است؛ الگویی که می‌تواند به ساخت فلم‌ها و سریال‌های دیگری منجر شود و حتی به عرصه‌های مشترک موسیقی، تیاتر و نشر کتاب گسترش یابد.
تماشاگران باور دارند که این فلم می‌تواند در جشنواره‌های بین‌المللی نیز بدرخشد و نام سینمای فارسی‌زبانان را بلندآوازه‌تر کند. اگر چنین شود، این تنها کامیابی هنری نخواهد بود، بلکه پیروزی فرهنگی برای همه پارسی‌گویان به‌شمار خواهد رفت.
